همزمان با آغاز کار بخش دوم کانال قوش تپه که آب رودخانه آمو در شمال افغانستان و در مرز ازبکستان را به استان‌های بلخ، جوزجان و فاریاب انتقال می‌دهد، نگرانی‌ها در ازبکستان مبنی بر کاهش منابع آبی این کشور محصور به خشکی افزایش یافته است. بخش نخست عملیات ساخت این کانال با طول ۱۰۸ کیلومتر از رود آمو آغاز شد و در شهرستان دولت‌آباد بلخ به پایان رسید. کار ساخت بخش دوم این کانال در مهر ماه امسال و در جریان سفر مقام‌های ارشد طالبان آغاز شد، اما به دلایلی نامعلوم کار ساخت آن برای مدتی متوقف شد. سه‌شنبه اول اسفند، طالبان خبر دادند که روند کار ساخت این کانال از شهرستان دولت‌آباد آغاز شده است و تا شهرستان اندخوی استان فاریاب ادامه می‌یابد. براساس ادعای طالبان، بخش دوم این کانال ۱۷۷ کیلومتر طول دارد و کار ساخت آن حدود ۱۲ ماه زمان خواهد برد.
ازبکستان به‌دلیل اینکه در پایین‌دست رودخانه آمو قرار دارد و آب هزاران هکتار زمین کشاورزی پنبه را از رود آمو تامین می‌کند، در ارتباط با ساخته شدن کانال قوش تپه که طالبان مدعی‌اند حدود ۵۰۰ و ۵۰ هزار هکتار زمین را در شمال افغانستان آبیاری می‌کند به شدت نگران است.
مزارع پنبه یکی از منابع اصلی درآمد برای بسیاری از خانواده‌های کشاور در ازبکستان است و رودخانه آمو از منابع اصلی تامین آب زمین‌های کشاورزی در بخشی از این کشور است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در سپتامبر سال گذشته، شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، در یک نشست مرتبط با آب گفت که کانال قوش تپه «رژیم و تعادل منابع آبی را در آسیای مرکزی به‌طور اساسی تغییر خواهد داد». رئیس‌جمهوری ازبکستان از طالبان و کانال قوش تپه به‌عنوان «بازیگر جدید در فرآیند مصرف آب در منطقه» یاد کرد و گفت نیاز است تا یک کارگروه مشترک برای بررسی دقیق تاثیر کانال قوش تپه بر منابع آبی آسیای مرکزی ایجاد شود و مطالعات خود را در این زمینه آغاز کند.
از زمانی که کار ساخت کانال قوش تپه در آوریل ۲۰۲۲ آغاز شد، کارشناسان ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان به صورت مکرر در ارتباط با پیامدهای این کانال برای کاهش منابع آبی کشورهای خود هشدار داده‌اند. هرچند هنوز از شکل‌گیری و فعالیت کارگروه مشترک کشورهای آسیای میانه برای مطالعه کانال قوش تپه خبری در دست نیست، اما مطالعه بانک توسعه اوراسیا (EDB) با عنوان «آبیاری کارآمد و حفظ آب در آسیای مرکزی» که در نوامبر ۲۰۲۳ منتشر شد، پیش‌بینی کرد که تا سال ۲۰۲۸، منابع آبی آسیای مرکزی به‌دلیل اثراث ترکیبی تغییرات آب و هوایی، کاهش باران و کانال قوش تپه که بخشی از آب رود آمو را به سمت افغانستان هدایت می‌کند، بین ۵ تا ۱۲ کیلومتر مکعب کاهش یابد. این گزارش همچنین پیش‌بینی کرده است که آسیای مرکزی تا دست‌کم ۵ سال آینده، با کمبود شدید منابع آبی روبرو خواهد بود و این روند بر تولید محصول کشاورزی و منابع درآمد بسیاری از خانواده‌ها که زندگی‌شان وابسته به آب و کشاورزی است، تاثیر خواهد گذاشت.
در همین حال، شماری از سیاست‌مداران افغان و مخالفان طالبان، مدعی‌اند که مقام‌های این گروه قصد دارند هزاران خانواده را از جنوب و شرق افغانستان به شمال منتقل کنند و زمین‌های اطراف کانال قوش تپه را در ازای مبالغی ناچیز به این خانواده‌ها بسپارند. سید انور سادات، وزیر کار و امور اجتماعی در دولت پیشین افغانستان، چندی پیش در مصاحبه با ایندیپندنت فارسی گفت که یکی از اهداف اساسی طالبان از ایجاد کانال قوش تپه و توزیع زمین اطراف آن بین خانواده‌های غیربومی، تغییر بافت جمعیتی شمال افغانستان است.
طالبان این ادعاها را رد کرده‌اند و بر توزیع زمین در اطراف کانال قوش تپه بین همه اقوام و اقشار جامعه افغانستان تاکید کرده‌اند. در مسیر کانال قوش تپه بیشتر اقوام ترکمن، ازبک، تاجیک، هزاره و در برخی مناطق آن پشتون‌ها ساکن‌اند، اما انتقادی که از طرف مخالفان طالبان و بیشتر از طرف رهبران سیاسی شمال افغانستان وارد می‌شود این است که قصد طالبان اسکان دادن پشتون‌ها در اطراف این کانال است. در دو سال گذشته، هزاران مهاجر افغان از ایران و پاکستان به افغانستان بازگشتند و بخشی از این مهاجران، با دریافت زمین از طرف طالبان، در بخش‌هایی از شمال افغانستان ساکن شدند. برخی ساکنان استان‌های تخار، بلخ، جوزجان و قندوز مدعی‌اند که طالبان با وادار کردن ساکنان بومی به ترک خانه‌هایشان، زمین‌ها و خانه‌های آنان را به بستگان و افرادی که از پاکستان بازگشته‌اند، واگذار کرد‌ند. با این حال، ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان که بر روند ساختن کانال قوش تپه نظارت می‌کند، تاکنون در مورد هیچ‌یک از نگرانی‌های مطرح‌شده از طرف کشورهای آسیای میانه و رهبران سیاسی افغانستان ابراز نظری نکرده است.
